Бяззлучнікавы складаны сказ — гэта прапанова, якое складаецца з двух або больш простых прапаноў, не звязаных паміж сабой саюзамі.
Бяззлучнікавы складаны сказ — гэта
Бяззлучнікавых складанае прапанову-гэта прапанова, у якім часткі звязаны па сэнсе і інтанацыяй.
Часткі бяззлучнікавых складанага прапановы маюць розныя семантычныя адносіны паміж сабой, што адлюстроўваецца ў знаках прыпынку пры напісанні і ў інтанацыі пры вымаўленні.
У бяззлучнікавых складаных сказах выкарыстоўваюцца такія знакі прыпынку, як кропка з коскай, коска, працяжнік і двукроп’е.
Семантычныя адносіны ў бяззлучнікавых сказах не настолькі ясныя, як у саюзных. Таму важную ролю адыгрывае інтанацыя пры вымаўленні бяззлучнікавых складаных сказаў.
Знакі прыпынку ў бяззлучнікавым складаным сказе
Адным з галоўных крытэрыяў выбару паміж коскі і кропкай з коскі ў складзе складанага прапановы з’яўляюцца сэнсавыя сувязі паміж яго часткамі і ступень іх распаўсюджанасці.
Коска або кропка з коскай ставяцца:
Калі паміж простымі прапановамі можна ўставіць саюз «і», то неабходна паставіць коску або кропку з коскі.
Калі паміж дзвюма часткамі прапановы існуюць адносіны пералічэння, то больш дарэчы паставіць коску.
Кропка з коскай ставіцца, калі адно з простых прапаноў у складзе бяззлучнікавага складанага сказа ўжо змяшчае іншыя знакі прыпынку (напрыклад, аднародныя члены, даданыя сказы ці сказы з датычнымі і дзеепрыслоўныя абарачэннямі).
Двукроп’е ставіцца:
Калі другая прапанова паказвае на прычыну таго, пра што гаворыцца ў першым, гэта значыць паміж часткамі можна ўставіць саюзы «так як» ці «таму што».
Калі другі сказ (часта некалькі прапаноў з перечислительной інтанацыяй) тлумачыць першае, гэта значыць паміж часткамі можна ўставіць словы «а менавіта».
Калі другі сказ дапаўняе слова або адно з словазлучэнняў першага (такія бяззлучнікавых складаныя прапановы сінанімічныя складаназалежных прапаноў з даданымі изъяснительными); паміж часткамі можна ўставіць саюз «што».
Калі паміж простымі часткамі складанага бяззлучнікавых сказа можна паставіць словы» і ўбачыў, што «АБО»І пачуў, што».
Працяжнік ставіцца:
Калі змест другога прапановы супрацьпастаўляецца зместу першага.
Калі першы сказ паказвае на час або ўмова таго, пра што гаворыцца ў другім сказе.
Калі другі сказ заключае ў сабе выснову, следства з таго, пра што гаворыцца ў першым сказе.
Калі другі сказ з’яўляецца пазначэннем нечаканага выніку або хуткай змены падзей.
Калі другі сказ паказвае на параўнанне.
Калі другая прапанова з’яўляецца далучальных.
Важна разумець, што правільнае выкарыстанне знакаў прыпынку ў бяззлучнікавых складаных сказах дапамагае чытачу зразумець сэнс выказвання і захаваць яго лагічную цэласнасць.
Заданне: расстаў знакі прыпынку ў бяззлучнікавых складаных сказах
1. Сусед паглядзеў (?) агарод увесь стаптаны шалёнымі сабакамі.
Што ўбачыў сусед? — што агарод стаптаны. Тут будзем ставіць двукроп’е, бо можна дадаць «і ўбачыў што».
Сусед паглядзеў: агарод увесь стаптаны шалёнымі сабакамі.
2. Дахі на дамах былі старымі і перакошанымі (?) многія карнізы паадвальваліся або боўталіся, як на соплях.
Другая частка ў гэтым сказе ўскладнена параўнальным абаротам і знакам прыпынку, таму можна сказаць, што тут інтанацыя пералічэння, таму будзем выкарыстоўваць кропку з коскі.
Дахі на дамах былі старымі і перакошанымі; многія карнізы паадвальваліся або боўталіся, як на соплях.
3. Пан сеў у карэту (?) фурманка кранулася ў дарогу.
Другая прапанова ўяўляе сабой следства таго, пра што гаварылася ў першай частцы, таму будзе лагічна паставіць працяжнік.
Пан сеў у карэту-фурманка кранулася ў дарогу.
4. Кіроўцу загадалі крыху раней з раніцы падрыхтаваць аўтамабіль дзецям загадалі не выходзіць з дому.
Дзве часткі прапановы з’яўляюцца звычайнымі пералічэннямі, таму будзе правільным паставіць паміж імі коску.
Кіроўцу загадалі крыху раней з раніцы падрыхтаваць аўтамабіль, дзецям загадалі не выходзіць з дому.
5. Яна гэта назвала пацярпець за добрую справу.
Другая прапанова раскрывае сэнс першага » назвала як менавіта?» — пацярпець. Ставім двукроп’е, і гэта будзе правільна.
Яна гэта назвала: пацярпець за добрую справу.
